Nieznane teksty Orygenesa

List św. Hie­ro­ni­ma nr 33 do Pauli

W ubie­głym mie­sią­cu świat usły­szał zaska­ku­ją­cą nowi­nę. W Bawar­skiej Biblio­te­ce Pań­stwo­wej odna­le­zio­no grec­ki manu­skrypt z XI–XII w. z tek­sta­mi jed­ne­go z waż­niej­szych pisa­rzy wcze­sno­chrze­ści­jań­skich. Zna­le­zi­sko jest nie­zwy­kłe, ponie­waż dużej czę­ści homi­lii zawar­tych w tym zbio­rze wcze­śniej nie znano. 

 

Odno­śni­ki, źró­dła, komen­ta­rze, uzupełnienia 

zwe­ry­fi­ko­wa­ne i uzu­peł­nio­ne 23.01.2023 r.

Bawar­ska Biblio­te­ka Państwowa 

— Stro­na główna

— Ori­ge­nes: Ori­gi­na­le grie­chi­sche Pre­dig­ten zu den Psal­men — BSB codex græcus 314 ☞ MDZ, onli­ne | MDZ, pdf
(nota zosta­ła zmie­nio­na na CC BY-NC-SA 4.0, rów­nież kuriozum) 

Inter­net Archive 

— Sanc­ti Hie­ro­ny­mi. Epi­stu­la XXIII. Ad Pau­lam, (list do Pau­li, s. 253)
☞ [w:] Cor­pus scrip­to­rum ecc­le­sia­sti­co­rum latinorum

Loren­zo Perrone 

— Redi­sco­ve­ring Ori­gen Today: First Impres­sions of the New Col­lec­tion of Homi­lies on the Psalms in the Codex mona­cen­sis Gra­ecus 314
☞ [w:] Stu­dia Patri­sti­ca LVI, 2013
☞ Core, onli­ne | Core, pdf

 

Bawar­ska Biblio­te­ka Pań­stwo­wa (Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek) szczy­ci się kolek­cją oko­ło 650 grec­kich ręko­pi­sów. Pra­cę nad ich ska­ta­lo­go­wa­niem pro­wa­dzi dr Mari­na Molin Pra­del. To wła­śnie ona zwró­ci­ła uwa­gę na jed­ną z ksiąg, roz­po­zna­jąc w niej dzie­ło Ory­ge­ne­sa. W ręko­pi­sie znaj­do­wa­ły się grec­kie tek­sty odpo­wia­da­ją­ce homi­liom zna­nym z łaciń­skich prze­kła­dów, ponad­to zawar­tość księ­gi oka­za­ła się w dużej mie­rze zgod­na z infor­ma­cją zawar­tą w liście Hie­ro­ni­ma — sta­ro­żyt­ne­go tłu­ma­cza i kry­ty­ka dzieł Ory­ge­ne­sa — do Pauli. 

Czy to moż­li­we, by w mona­chij­skim archi­wum zna­leźć tak wspa­nia­łą rzecz? Eks­per­ty­zę prze­pro­wa­dzi­li spe­cja­li­ści we Wło­szech. Pro­fe­sor Loren­zo Per­ro­ne (Uni­ver­si­tá di Bolo­gna) obszer­nie omó­wił sytu­ację dzie­wią­te­go lip­ca pod­czas wykła­du w Jero­zo­li­mie (Hebrew Uni­ver­si­ty of Jeru­sa­lem, Insti­tu­te for Advan­ced Studies). 

 

Wybra­ne kar­ty manu­skryp­tu z homi­lia­mi Orygenesa 

 

Treść noty pier­wot­nie dołą­czo­nej do cyfro­wej repro­duk­cji codex græcus 314

Nota (peł­na treść w lewym łamie) zosta­ła zamie­nio­na na licen­cję CC BY-NC-SA 4.0. Prze­czy to entu­zja­stycz­nym oce­nom nie­któ­rych komen­ta­to­rów. W inten­cji pod­mio­tu nada­ją­ce­go licen­cję dostęp do cyfro­wej wer­sji miał­by pozo­stać ogra­ni­czo­ny licen­cją, ale w rze­czy­wi­sto­ści jest otwar­ty ze wzglę­du na abso­lut­nie legal­ną moż­li­wość zigno­ro­wa­nia jej i, co waż­niej­sze, pobra­nia zaso­bu. Na grun­cie pra­wa autor­skie­go żad­ne­mu pod­mio­to­wi nie nie wol­no ogra­ni­czyć korzy­sta­nia z utwo­ru nale­żą­ce­go do dome­ny publicznej. 

Copyright 

Das Copy­ri­ght für alle Webdo­ku­men­te, ins­be­son­de­re für Bil­der, liegt bei der Bay­eri­schen Sta­ats­bi­blio­thek. Eine Fol­ge­ver­wer­tung von Webdo­ku­men­ten ist nur mit Zustim­mung der Bay­eri­schen Sta­ats­bi­blio­thek bzw. des Autors möglich. Exter­ne Links auf die Ange­bo­te sind aus­drüc­klich erwün­scht. Eine unau­to­ri­sier­te Über­nah­me gan­zer Seiten oder gan­zer Beiträge oder Beitrag­ste­ile ist dage­gen nicht zuläs­sig. Für nicht-kom­me­rziel­le Aus­bil­dungsz­wec­ke kön­nen ein­zel­ne Mate­ria­lien kopiert wer­den, solan­ge ein­deu­tig die Urhe­ber­schaft der Auto­ren bzw. der Bay­eri­schen Sta­ats­bi­blio­thek ken­n­tlich gemacht wird. 

Eine Ver­wer­tung von urhe­ber­rech­tlich geschütz­ten Beiträgen und Abbil­dun­gen der auf den Servern der Bay­eri­schen Sta­ats­bi­blio­thek befin­dli­chen Daten, ins­be­son­de­re durch Verviel­fäl­ti­gung oder Ver­bre­itung, ist ohne vor­he­ri­ge schri­ftli­che Zustim­mung der Bay­eri­schen Sta­ats­bi­blio­thek unzu­läs­sig und stra­fbar, sowe­it sich aus dem Urhe­ber­rechts­ge­setz nichts ande­res ergibt. Ins­be­son­de­re ist eine Ein­spe­iche­rung oder Verar­be­itung in Daten­sys­te­men ohne Zustim­mung der Bay­eri­schen Sta­ats­bi­blio­thek unzulässig. 

—

The Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek (BSB) owns the copy­ri­ght for all web docu­ments, in par­ti­cu­lar for all ima­ges. Any fur­ther use of the web docu­ments is sub­ject to the appro­val of the Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek and/or the author. Exter­nal links to the offer of the BSB are expres­sly welco­me. Howe­ver, it is ille­gal to copy who­le pages or com­ple­te artic­les or parts of artic­les witho­ut prior autho­ri­sa­tion. Some indi­vi­du­al mate­rials may be copied for non-com­mer­cial edu­ca­tio­nal pur­po­ses, pro­vi­ded that the author­ship of the author(s) or of the Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek is indi­ca­ted unambiguously. 

Unless pro­vi­ded other­wi­se by the copy­ri­ght law, it is ille­gal and may be pro­se­cu­ted as a puni­sha­ble offen­ce to use copy­ri­gh­ted artic­les and repre­sen­ta­tions of the data sto­red on the servers of the Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek, in par­ti­cu­lar by copy­ing or dis­se­mi­na­ting them, witho­ut the prior writ­ten appro­val of the Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek. It is in par­ti­cu­lar ille­gal to sto­re or pro­cess any data in data sys­tems witho­ut the appro­val of the Bay­eri­sche Staatsbibliothek. 

Roger Pearse 

— 12.06.2012 Jerome’s Let­ter 33, listing the works of Origen

— 13.06.2012 Which of Origen’s homi­lies on the Psalms were pre­vio­usly known, and more on Jerome

— 14.06.2012 Trans­la­tion of part of one of the new Ori­gen homilies

Alex Poulos 

— Ori­gen

— A Short Tuto­rial on Gre­ek Paleography

— 12.06.2012 Manu­script disco­ve­red con­ta­ining (most like­ly!) homi­lies of Origen

— 13.06.2012 The Gen­re of the Ori­gen Homilies

— 16.07.2012 Perrone’s Lec­tu­re on the new Ori­gen material

— 24.08.2012 Ori­gen the Philologist

— 24.09.2012 An ove­rview of Origen’s Homi­le­tic Output

—  6.12.2012 Ori­gen: Ex Tem­po­re Homi­lies Revisited

— 25.04.2013 Ori­gen coins a word

Alin Suciu 

— 11.06.2012 The Redi­sco­ve­ry of Origen’s Homi­lies on the Psalms (Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek, Cod. gra­ec. 314)

— 12.06.2012 Guest Post: Mark Bil­by on the Recent Disco­ve­ry of Origen’s Homi­lies on the Psalms

— 12.06.2012 Loren­zo Per­ro­ne Abo­ut Origen’s New­ly Disco­ve­red Homi­lies on the Psalms

 

A więc wie­my na pew­no! To napraw­dę nie­zna­ne nam dotych­czas homi­lie Ory­ge­ne­sa do Psal­mów. Świat nauko­wy przy­jął tę infor­ma­cję z dużym zain­te­re­so­wa­niem, a co waż­niej­sze, z entu­zja­zmem spo­tka­ła się decy­zja mona­chij­skiej biblio­te­ki o udo­stęp­nie­niu księ­gi wszyst­kim, ja jed­nak nie podzie­lam entu­zja­zmu naukow­ców. Udo­stęp­nia­nie publicz­nych zbio­rów powin­no mieć miej­sce zawsze i bez żad­nych zastrze­żeń. Bay­eri­sche Sta­ats­bi­blio­thek uza­leż­nia pobra­nie zbio­ru od dekla­ra­cji o pry­wat­nym bądź nauko­wym wyko­rzy­sta­niu, a do pli­ku dołą­cza kurio­zal­ną notę copyright*. 

Naj­oczy­wi­ściej w świe­cie cyto­wa­na nota jest nie­le­gal­na zarów­no w świe­tle pra­wa autor­skie­go obo­wią­zu­ją­ce­go w Repu­bli­ce Fede­ral­nej, jak i w więk­szo­ści kra­jów euro­pej­skich. Tak więc rze­czo­na biblio­te­ka wpi­su­je się w bez­praw­ne dzia­ła­nia więk­szo­ści insty­tu­cji nauko­wych, pole­ga­ją­ce na regla­men­to­wa­niu wie­dzy, tyl­ko pozo­ru­jąc otwar­tość w tym względzie.

Na iro­nię zakra­wa fakt, że absur­dal­ne obostrze­nia doty­czą dzie­ła Ory­ge­ne­sa, któ­ry pocho­dził z Alek­san­drii — mia­sta zna­ne­go nam prze­cież z naj­więk­szej biblio­te­ki sta­ro­żyt­no­ści, któ­rej zbio­ry były dostęp­ne wszyst­kim zain­te­re­so­wa­nym, a i sama biblio­te­ka zdo­by­wa­ła nowe wolu­mi­ny w spo­sób, któ­ry współ­cze­snym biblio­te­ka­rzom nie mie­ścił­by się w gło­wie: wszel­kie księ­gi wwo­żo­ne do mia­sta pod­le­ga­ły skopiowaniu.

Ory­ge­nes był naj­płod­niej­szym pisa­rzem chrze­ści­jań­skie­go Wscho­du. Dzia­łał w trze­cim wie­ku, jed­nak w cią­gu dzie­jów więk­szość jego dzieł zagi­nę­ła. Grec­kich ręko­pi­sów pozo­sta­ło nie­wie­le, a zna­jo­mość jego tek­stów zawdzię­cza­my głów­nie łaciń­skim prze­kła­dom Rufi­na i Hie­ro­ni­ma (IV–V w.).

Uro­dził się pod koniec dru­gie­go wie­ku w Alek­san­drii, naj­wspa­nial­szym mie­ście Afry­ki. W chrze­ści­jań­stwo wpro­wa­dził go ojciec, Leoni­das, któ­ry był reto­rem i, praw­do­po­dob­nie, kate­chi­stą. Pod­czas prze­śla­do­wa­nia chrze­ści­jan w 202 roku ska­za­no go i ścię­to. Ory­ge­nes miał wte­dy kil­ka­na­ście lat i tak­że chciał oddać życie za wia­rę, jed­nak to pra­gnie­nie speł­ni­ło się dopie­ro pół wie­ku póź­niej. Szyb­ko zdo­był tak sze­ro­kie wykształ­ce­nie ogól­ne i teo­lo­gicz­ne, że wkrót­ce zapro­po­no­wa­no mu kie­ro­wa­nie alek­san­dryj­ską szko­łą katechumenów.

Pro­wa­dził asce­tycz­ny tryb życia, co wyra­ża­ło się w skrom­nym spo­so­bie odży­wia­nia, ale przede wszyst­kim w poświę­ce­niu więk­szo­ści swo­je­go cza­su na czy­ta­nie i roz­wa­ża­nie Biblii połą­czo­ne z modli­twą. Moż­na powie­dzieć, że cen­trum inte­lek­tu­al­nej aktyw­no­ści Ory­ge­ne­sa sta­no­wi­ło poszu­ki­wa­nie Jezu­sa Chry­stu­sa w Biblii, co znaj­du­je też odzwier­cie­dle­nie w jego pismach.

W rodzi­mym mie­ście zdo­był tak dużą popu­lar­ność, że praw­do­po­dob­nie z tego powo­du popadł w kon­flikt z bisku­pem, któ­ry dopro­wa­dził do jego wygna­nia. Bez­po­śred­nim pre­tek­stem do usu­nię­cia go z Alek­san­drii stał się fakt przy­ję­cia przez Ory­ge­ne­sa świę­ceń kapłań­skich z rąk inne­go bisku­pa. Nie­kie­dy mówi się, że prze­szko­dą do waż­no­ści świę­ceń był fakt, że jesz­cze jako mło­dzie­niec się wyka­stro­wał, jest to jed­nak nie­pew­na informacja.

Na począt­ku lat trzy­dzie­stych III w. prze­niósł się do Ceza­rei w Pale­sty­nie, gdzie zało­żył szko­łę teo­lo­gicz­ną, któ­rej prze­wod­ni­czył przez kolej­nych dwa­dzie­ścia lat, aż do męczeń­skiej śmier­ci w cza­sie prze­śla­do­wań Decju­sza. Peł­nił też obo­wiąz­ki kazno­dziei, zobo­wią­za­ne­go do codzien­ne­go gło­sze­nia homi­lii w trzy­let­nim cyklu litur­gicz­nym, zarów­no do kate­chu­me­nów jak i ochrzczo­nych. To ozna­cza, że w mia­rę krót­kim cza­sie doko­nał egze­ge­zy całe­go Pisma św. w for­mie mówio­nej, co być może zosta­ło zapi­sa­ne (Alex Poulos suge­ru­je, że ter­min ‹homi­lia› nie­ko­niecz­nie ozna­cza prze­mo­wę w kon­tek­ście litur­gicz­nym, a np. zwy­kły wykład lub dys­ku­sję na tema­ty biblijne).

Roz­wi­nął do per­fek­cji tzw. egze­ge­zę ale­go­rycz­ną i dziś jest wymie­nia­ny jako naj­waż­niej­szy przed­sta­wi­ciel tzw. alek­san­dryj­skiej szko­ły egze­ge­zy. Część poglą­dów Ory­ge­ne­sa w póź­niej­szym cza­sie zosta­ła odrzu­co­na jako błę­dy, nigdy też nie został kano­ni­zo­wa­ny. Mimo to był jed­nym z kil­ku naj­więk­szych teo­lo­gów chrze­ści­jań­stwa, stąd każ­de odna­le­zio­ne jego dzie­ło ma nie­zwy­kłą war­tość poznawczą.

Nad księ­gą pra­co­wa­ło kil­ku kopi­stów — co, oczy­wi­ście, było nor­mą w skryp­to­riach — zdra­dza­ją to róż­ne cha­rak­te­ry pisma czy nie­kie­dy nie­do­kład­nie zacho­wa­ne mar­gi­ne­sy. Daje się też zauwa­żyć nie­kon­se­kwen­cję w licz­bie wier­szy na stro­ni­cy, począt­ko­wo wyno­si ona 24, a od kar­ty 296 rec­to — 21 wier­szy. Co do zasa­dy, mar­gi­ne­sy zewnętrz­ny i dol­ny są dwu­krot­nie więk­sze od wewnętrz­ne­go i górnego.

Nasu­wa się jesz­cze pyta­nie o wyda­nie kry­tycz­ne. Jeśli, jak zapo­wia­da­ją nie­któ­rzy, trans­kryp­cja zosta­nie udo­stęp­nio­na jesz­cze latem, moż­li­we, że pierw­sze wyda­nia dru­kiem zoba­czy­my w poło­wie przy­szłe­go roku, co do wydań pol­sko­ję­zycz­nych, trud­no wyrokować.

 

Wybra­ne kar­ty manu­skryp­tu z homi­lia­mi Orygenesa